کارمندان و کارگران به ویژه در محیط‌های صنعتی و آزمایشگاهی، در معرض انواع آلاینده‌ها هستند که ممکن است سلامت آنها را به خطر بیندازد. از این رو مطابق پروتکل‌های ارائه شده لازم است تجهیزات تنفسی خاصی را استفاده کنند.
آشنایی با انواع تجهیزات تنفسی به شما کمک می‌کند که با توجه به شرایط و موقعیت خود، بهترین انتخاب را داشته باشید. لذا در این مقاله به طور مفصل انواع تجهیزات و ماسک‌های تنفسی مورد استفاده در محیط‌های کاری را معرفی می‌کنیم.
تجهیزات حفاظت تنفسی چیست؟
تجهیزات حفاظت تنفسی وسیله‌هایی هستند که شما را از مواد خطرناک شیمیایی و عفونت‌ها محافظت می‌کنند. هر کدام از تجهیزات تنفسی دارای انواع متنوعی هستند که دستورالعمل و شیوهٔ نگهداری متفاوتی دارند. برخی از دستگاه‌ها به تست کردن مرتب نیاز دارند و باید به خوبی روی صورت قرار بگیرند. برخی از آنها شبیه به دستگاه غواصی، گیره‌هایی بین بینی و دهان دارند که بین دندان‌ها چفت می‌شوند. برخی از دستگاه‌ها امکان صحبت کردن را از فرد می‌گیرند. در ادامه توضیحات مفصلی در مورد انواع تجهیزات تنفسی مورد استفاده در محیط‌های صنعتی ارائه شده است.
ماسک فرار یا ماسک نجات (Escape Mask)
در محیط‌های صنعتی و کارخانه‌ها همیشه خطرات تهدیدکننده برای دستگاه تنفسی کارگران وجود دارد. آتش‌نشان‌ها نیز ممکن است گاهی در معرض آلاینده‌های خطرناک قرار بگیرند. ماسک فرار یا ماسک نجات از جمله تجهیزات تنفسی است که برای شرایط اضطراری و فرار از مناطق خطرناک طراحی شده‌اند. ماسک فرار به فرد این امکان را می‌دهد که تا مدت نهایتاً ۱۵ دقیقه محل خطر را ترک کند. این ماسک یک ماسک تنفسی نیم‌صورت بوده که فیلتر شیمیایی آن از نوع A1B1E1K1 است.
ماسک تنفسی ذرات معلق (Particulate Respirator)
ماسک تنفسی ذرات معلق از ساده‌ترین و ارزان‌ترین تجهیزات تنفسی است که نسبت به سایر تجهیزات، محافظت کمتری در برابر آلاینده‌ها دارد. این ماسک‌ها تنها در برابر ذرات معلق افراد را محافظت می‌کنند و در برابر مواد شیمیایی، گازها یا بخارات کارکرد چندانی ندارند.
N95 فیلتردار، یکی ازانواع ماسک تنفسی ذرات معلق است که بیشتر در بیمارستان‌ها برای جلوگیری از انتقال ویروس و عفونت استفاده می‌شود. این ماسک‌ها در واقع هوای ورودی را تصفیه می‌کنند. ذرات معلق در هوا قابل دیدن نیستند و در صورت وجود آلاینده‌های سطحی، استفاده از این ماسک‌ها توصیه می‌شود.
کارتریج ماسک شیمیایی یا ماسک گاز
کارتریج ماسک شیمیایی به عنوان دستگاه تنفسی تصفیهٔ هوا نیز شناخته می‌شود. چرا که گازهای شیمیایی را از هوا پاک کرده و تنفس فرد را در محیط‌های آلوده آسان می‌کنند. این دستگاه دارای یک ماسک و یک فیلتر یا کارتریج است (اگر فیلتر در داخل یک پوشش فلزی باشد، کانیستر نامیده می‌شود). ماسک گاز تسمه‌هایی دارد که روی سر محکم می‌شوند. کارتریج ممکن است فیلتری برای تصفیهٔ آلاینده‌ها داشته باشد. ماسک گاز در دو نوع نیم‌صورت و تمام‌صورت در بازار وجود دارد.
ماسک‌های گاز فقط در صورتی مؤثر عمل می‌کنند که با کارتریج یا فیلتر مناسب برای مواد شیمیایی یا ذرات معلق خاص استفاده شوند. انتخاب فیلتر مناسب می‌تواند فرایند پیچیده‌ای باشد. کارتریج‌هایی در بازار وجود دارند که برای محافظت در برابر بیش از یک آلاینده مناسب هستند. با این حال هیچ کارتریجی نمی‌تواند شما را در برابر تمام انواع آلاینده‌ها محافظت کند. برای انتخاب کارتریج درست، باید بدانید در برابر چه نوع آلاینده‌ای قرار خواهید گرفت.
دستگاه تنفسی هوای فشرده (PAPR)
دستگاه تنفس هوای فشرده یا (Powered Air-Purifying Respirator) داری یک فن است که هوا را از طریق فیلتر به استفاده‌کننده می‌رساند. با استفاده از آنها به راحتی می‌توانید نفس بکشید و برای کارکرد درست، حتماً باید به خوبی شارژ شوند. این ماسک‌ها نیز فیلترهای مشابه ماسک گاز دارند؛ بنابراین پیش از خرید فیلتر، باید بدانید در معرض کدام یک از آلاینده‌ها قرار می‌گیرید و چه میزان آلاینده در هوا وجود دارد.
دستگاه تنفسی کپسول سرخود (SCBA)
دستگاه تنفسی کپسول سرخود یا (Self-Contained Breathing Apparatus) بیشتر توسط آتش‌نشان‌ها استفاده می‌شود. این ماسک‌ها دارای یک کپسول هوای سرخود هستند و دیگر لازم نیست نگران فیلترها باشید. همچنین محافظ خوبی در برابر آلاینده‌های شیمیایی خطرناک هستند. از معایب این تجهیزات تنفسی می‌توان به وزن سنگین آنها اشاره کرد. برای استفاده از ماسک‌های کپسول سرخود حتماً باید آموزش ببینید. عیب دیگر ماسک کپسول سرخود این است که کپسول‌های هوا فقط به مدت یک ساعت یا کمتر دوام می‌آورند.
خرید انواع تجهیزات تنفسی
شاید شما به عنوان یک کارفرما یا گردانده‌ی محیط آزمایشگاهی به فکر خرید انواع تجهیزات تنفسی باشید. سؤال این است که هنگام خرید هود شیمیایی یا سایر دستگاه‌های تنفسی باید به چه نکاتی توجه کنیم؟
اولین نکته‌ای که هنگام خرید تجهیزات تنفسی باید در نظر داشته باشید، کاربرد و نیاز شما است. کسب اطلاعات لازم در مورد کارکرد هر کدام از تجهیزات می‌تواند به شما کمک کند که انتخاب درستی داشته باشید. در شرایط اضطراری و خطرناک بهترین کار این است که به شلتر یا پناهگاه مراجعه کنید. شلتر اتاق کوچکی است که با متریال‌های مختلف ساخته شده و می‌تواند قابل حمل باشد. اگر هوای محیط شما بیش از حد آلوده است، بهتر است به فکر خرید یک هود شیمیایی باشید.
آیا تجهیزات تنفسی مؤثر هستند؟
تجهیزات تنفسی در صورت رعایت موارد زیر حتماً مؤثر خواهند بود.
- از دستگاه تنفس مناسبی استفاده کنید.
- هنگام نیاز در دسترس باشد.
- نحوهٔ استفاده از دستگاه را بدانید و به خوبی از آن نگهداری کنید.
بایدها و نبایدهای استفاده از تجهیزات تنفسی
- تمام دستگاه‌ها بعد از قرار گرفتن در معرض مواد آلوده و شیمیایی باید ضدعفونی شوند.
- برای استفاده از انواع تجهیزات تنفسی باید آموزش ببینید. (نحوه استفاده، شرایط نگهداری و نحوهٔ ضدعفونی کردن دستگاه)
معمولاً دفترچه‌ای با دستگاه ارائه می‌شود که مشخصات، نحوهٔ استفاده و نگهداری را توضیح می‌دهد. اگر از تجهیزات به درستی استفاده نکنید، ممکن است به خوبی از شما محافظت نکند. در مواردی ممکن است استفاده نادرست از دستگاه به شما آسیب برساند.
در ادامه سؤالات متداولی پاسخ داده شده است که پاسخ آنها می‌تواند اطلاعات مفیدی را در مورد استفاده از تجهیزات تنفسی در اختیار شما قرار دهد. خواندن این اطلاعات پیش از خرید تجهیزات خالی از لطف نیست.
آیا خرید ماسک فرار برای محافظت در برابر تمام آلاینده‌ها انتخاب مناسبی است؟
این تجهیزات تنفسی باید برای محافظت در برابر آلاینده‌های خاص انتخاب شوند. همچنین لازم است موارد احتیاط، محدودیت‌ها و نحوهٔ استفاده از آنها را بدانید. اگر ماسک به صورت کامل روی صورت شما فیکس نشود، ممکن است در برابر آلاینده‌ها قرار بگیرید. هر چیزی که مانع فیکس شدن ماسک روی صورت شما می‌شود، مانند ریش و موی صورت، می‌تواند عامل نشتی مواد آلاینده شود.
برخی از ماسک‌های فرار در سایزها و مدل‌های مختلفی وجود دارند و افراد می‌توانند بر اساس سایز و فرم صورت خود انتخاب کنند. همچنین لازم است نحوهٔ قرار دادن صحیح ماسک روی صورت را آموزش ببینید. این اطلاعات در دستورالعمل‌های ارائه شده توسط سازندهٔ ماسک تنفسی وجود دارند.
آيا اگر کارتریج مناسب برای یک آلایندهٔ خاص را خریده باشم و ماسک به خوبی روی صورت محکم شود، حتماً در برابر آن آلاینده محافظت می‌شوم؟
ماسک‌های گاز و ماسک‌های فرار، میزان قرارگیری در برابر مواد آلاینده را کاهش می‌دهند؛ اما اگر مواد آلاینده بیشتر از حدی باشند که فیلتر قابل به کنترل آنها است، ممکن است چندان مؤثر عمل نکند. همچنین حتی در صورت محکم شدن ماسک روی صورت، همیشه امکان انتقال کمی آلاینده به دستگاه تنفسی شما وجود دارد؛ و اگر مواد شیمیایی زیادی در هوای بیرون وجود داشته باشد، حتی همان میزان کم نشتی می‌توان خطرناک باشد.
آیا همه می‌توانند از تجهیزات تنفسی صنعتی و آزمایشگاهی استفاده کنند؟
تنفس زیر ماسک سخت‌تر از تنفس در هوای آزاد است. افراد دارای بیماری‌های ریوی مانند آسم ممکن است هنگام تنفس با این تجهیزات با مشکل روبرو شوند. افراد مبتلا به کلستروفوبیا یا ترس از فضای بسته نیز ممکن است در استفاده از انواع تجهیزات تنفسی با مشکل روبرو شوند. افراد عینکی نیز ممکن است در استفاده از ماسک مشکل داشته باشند. البته ماسک‌هایی برای این افراد طراحی شده است.
آیا ماسک گاز کودکان را در برابر آلاینده‌ها محافظت می‌کند؟
مشکلات زیادی در محکم کردن ماسک روی صورت و استفاده از آن برای کودکان و به ویژه نوزادان وجود دارد. چرا که تقریباً تمام این ماسک‌ها برای صورت کودکان بزرگ هستند.
آیا فیلتر ماسک گاز برای همیشه من را محافظت می‌کند؟
تجهیزات تنفسی نیز مانند سایر تجهیزات کهنه می‌شوند. کارتریج‌ها تاریخ انقضا دارند و عمر آنها محدود است. اگر تاریخ انقضای کارتریج گذشته باشد یا به هر نحوی آسیب دیده باشد، دیگر قابل استفاده نیست و شما را در برابر آلاینده‌ها محافظت نمی‌کند. کارتریج‌های حاوی زغال چوب یا سایر مواد شیمیایی باید در بسته‌های فشرده و خالی از هوا نگهداری شوند.
آيا اگر ماسک گاز را به درستی استفاده کنم، به طور کامل در امان خواهم بود؟
کارتریج‌ها فقط دربرابر برخی از مواد آلاینده شما را محافظت می‌کنند. برخی از مواد شیمیایی خطرناک توسط پوست هم جذب می‌شوند؛ بنابراین لازم است علاوه بر انتخاب ماسک مناسب، لباس شما نیز مناسب محیط‌های خطرناک باشد.
اگر اکسیژن کافی در هوا وجود نداشته باشد، آيا ماسک گاز از من محافظت می‌کند؟
ماسک‌های گاز اکسیژن تولید نمی‌کنند. اگر در محیط‌های دارای اکسیژن کم مانند محل آتش‌سوزی استفاده شوند، در معرض خفگی قرار می‌گیرید.
ماسک گاز یا ماسک فرار برای چه مدت‌زمانی قابل استفاده است؟
دوام این ماسک‌ها به ظرفیت فیلتر و میزان آلاینده‌های موجود در هوا بستگی دارد. هرچه میزان آلاینده‌ها بیشتر باشد، فیلتر ماسک زودتر از کار می‌افتد. مدت‌زمان محدود و دقیقی برای فیلتر یا کارتریج ماسک تعریف نشده است و انواع مختلف تجهیزات تنفسی، ظرفیت متفاوتی دارند.
